Czym jest akwarystyka biotopowa i co nazywamy akwarium biotopowym? Czy istnieje w ogóle coś takiego? Jak to ocenić?
Temat chyba najbardziej dyskusyjny ze wszystkich dotyczących obecnych nurtów akwarystyki na świecie. W rozmowach między akwarystami przewija się mnóstwo poglądów, często sprzecznych ze sobą, a zdecydowanie powodujących sporo niepotrzebnych spięć. Jedni stoją na stanowisku, że w ogóle nie istnieje coś takiego jak akwarystyka biotopowa, bo nie ma żadnych możliwości odtworzyć środowiska naturalnego w akwarium i procesów w nim zachodzących. Drudzy uważają, że aby mówić o akwarium biotopowym należy wszystkie elementy zaczerpnąć z naturalnego środowiska. Cała materia nieożywiona, wszystkie rośliny i zwierzęta, a nawet woda ma pochodzić z konkretnego miejsca. Jest też trzecia grupa, chyba najbardziej wyważona i liczna, która stara się poruszać między skrajnościami i wśród nich systematyzować tę piękną dziedzinę akwarystyki. Jako zespół Biotope Team Poland spróbujemy przybliżyć stanowisko tej trzeciej grupy, w oparciu o nasze osobiste opinie, jak również opinie akwarystów z całego świata.
Zacznijmy od definicji czym jest biotop, posługując się wyjściowo jednym z najpowszechniejszych źródeł informacji, a wiec wikipedii:
Biotop – środowisko życia biocenozy, środowiskowa część ekosystemu. Pierwotnie biotopem określano tylko abiotyczne elementy siedliska. Obecnie często rozumiany jest jako siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę. Biotop razem z biocenozą tworzy ekosystem.
Weźmy też definicję biocenozy:
Biocenoza – zespół populacji organizmów roślinnych (fitocenoza), zwierzęcych (zoocenoza) i mikroorganizmów (mikrobiocenoza) danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworzących całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza oraz biotop, czyli środowisko fizyczne (nieożywione) tworzą ekosystem.

Bazując na tych definicjach możemy wstępnie powiedzieć, że akwarium biotopowe ma odzwierciedlać środowisko życia danej biocenozy, występującej na tym samym obszarze i powiązanej ze sobą różnymi czynnikami. Słowo klucz w tej całej układance, o które rozbija się problem to "odzwierciedlać".

Widzimy to tak: Akwarium ma zawierać wyselekcjonowane elementy biocenozy z danego regionu, które chcemy ze sobą powiązać, oraz należy im zapewnić biotop jak najbardziej zbliżony do tego, co możemy znaleźć w naturze. Pamiętajmy, że nigdy nie odtworzymy w akwarium całej biocenozy z danego ekosystemu, ani nie odtworzymy całego biotopu - to jest zwyczajnie niemożliwe, ale nie znaczy to, że mamy zaniechać prób stworzenia dobrze funkcjonującego akwarium, oraz że nie możemy go nazywać akwarium biotopowym. Nazwa jest tylko nazwą, którą określają ludzie - ma określać szereg czynników, jakie pod nią ukrywamy, ma systematyzować i tworzyć pewien kanon, nurt czy jak kto woli - płaszczyznę porównań i porozumienia w środowisku ludzi. Termin "akwarium biotopowe" nie jest zresztą jakimś nowoczesnym tworem, a funkcjonuje już szereg lat w akwarystyce światowej i jest na tyle ugruntowany, że wydaje się bezzasadnym odrzucanie tego terminu, mimo tego, że nie jest on do końca dokładnie opisującym stan faktyczny w akwarium. Dość powiedzieć, że każde akwarium jakie mamy w domu zawiera jakąś biocenozę i jakiś biotop, które najczęściej nie występują, albo nie odwzorowują ekosystemu naturalnego, ale teoretycznie możemy też je nazwać biotopowym. Znów wracamy do słowa kluczowego - "odzwierciedlać". Akwarium biotopowe ma odzwierciedlać, najlepiej jak to tylko możliwe w sztucznym, szklanym środowisku, jakiś konkretny ekosystem podwodny występujący na konkretnym obszarze. Wyselekcjonowana biocenoza musi pokrywać się z biocenozą występującą w naturze w obrębie selekcji, a biotop ma jak najwierniej nawiązywać do biotopu z natury i spełniać tożsamą jak w naturze rolę dla wyselekcjonowanej biocenozy. Prostszymi słowami pisząc - ryby, skorupiaki, etc. oraz roślinność ma pochodzić z tego samego miejsca w naturze, a woda, podłoże i elementy materii nieożywionej (dekoracje) mają zapewniać tym zwierzętom i roślinom warunki do życia jak najwierniejsze naturze. Ryby i rośliny wyselekcjonowane do akwarium biotopowego nie muszą pochodzić z natury, mogą to być osobniki hodowlane. Poza tym wszystkim pozostaje jeszcze dyskusja na temat samego wyglądu akwarium biotopowego. Dla nas nic nie stoi na przeszkodzie by zbiornik biotopowy spełniał swoje założenia, a do tego był harmoniczny i piękny. Kupka gałęzi i liści wrzucona do zbiornika chaotycznie może zostać jakoś zaaranżowana i nie tracąc nic ze swojej przydatności dla zwierząt i roślin, przy okazji cieszyć oko. To już jednak tak indywidualna kwestia, że ciężko stwarzać w niej jakieś ramy - wystarczy by pamiętać, że akwarium ma przyciągać ludzi niezwiązanych z akwarystyką i jednocześnie pełnić funkcję edukacyjną na temat danego ekosystemu wodnego. Zdajemy sobie sprawę, że można jeszcze długo pisać, ale resztę pozostawiamy do dyskusji.

Wyjaśnienia wymaga jeszcze jedna kwestia. Światowe grono akwarystów biotopowych stara się usystematyzować nie tylko ramy samego akwarium biotopowego, ale także zbiorników, którym jest do biotopowych bliżej niż zbiornikom roślinnym, ogólnym, nature itp. Powstała klasyfikacja takich zbiorników, która jest cały czas dopracowywana, ale na ten moment prezentuje się mniej więcej tak:

Akwarium środowiskowe/habitatowe (B3) – akwarium odzwierciedlające dany typ środowiska wodnego (np. Czarne wody Ameryki Południowej) z uwzględnieniem biocenozy występującej na całym kontynencie w tego typu środowisku. Zwierzęta i rośliny użyte w takich zbiornikach nie muszą spotykać się w naturze, wystarczy aby zamieszkiwały podobne środowisko.

Akwarium obszarowe (B2) – akwarium odzwierciedlające dany, charakterystyczny obszar o w miarę zbieżnym środowisku (np. Jezioro Malawi, Amazonka itp.) z uwzględnieniem różnorodnych biotopów i biocenoz zamieszkujących dany obszar geograficzny, spójny w ramach geograficznych (jedna rzeka, jeden zbiornik wodny).

Akwarium biotopowe (B1) – akwarium odzwierciedlające dany biotop (np. zakole w górnym biegu rzeki Murray w Australii) z uwzględnieniem biotopu i biocenozy występujących dokładnie na wskazanym wycinku obszaru.

Mamy nadzieję, że te informacje rozjaśniają nieco kwestię poprawnego nazewnictwa i przyczynią się do zmniejszenia popełnianych w tej materii błędów.

Pozdrawiam!

Kamil Hazy